Czym są problemy separacyjne?

Mówimy o nich wtedy, gdy zwierzę odczuwa lęk przed pozostaniem w danym miejscu i nie jest to związane z brakiem obecności konkretnej osoby. Psy mogą się uwrażliwić na tego typu sytuacje w momencie, kiedy coś przykrego wydarzyło się, gdy te pozostały same w danej przestrzeni. Lęk zaś może zostać zgeneralizowany na ogólnie pozostawanie samemu. Kiedy jednak zwierzę pozostaje pod opieką innej osoby niż opiekun, nie obserwujemy wtedy niepożądanych zachowań. Ta grupa problemów może być także związana z brakiem treningu separacyjnego, czyli wtedy, gdy zwierzę nigdy nie było przyzwyczajane do przebywania w samotności. Lęk jest to bowiem stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wnętrza organizmu niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, nie związanym z bezpośrednim zagrożeniem (obecnością bodźca zagrażającemu życiu lub zdrowiu) lub bólem.

Ta grupa problemów opiera się na systemie paniki szczegółowo opisanym przez Jaaka Pankseppa (Panksepp 2014, Davis i Panksepp, 2011). Ujawnia się ona w momencie separacji i jest związana jest z utrzymywaniem zwierząt blisko stada oraz poczuciem bezpieczeństwa przy innych osobnikach. To emocja jest reakcją na oddzielenie od rodziców lub stada i nakazuje szukać za wszelką cenę kontaktu z nimi, bo samotny osobnik pozostaje w niebezpieczeństwie. Jest więc w przeciwieństwie do lęku, który to kieruje zwierzę do ucieczki OD zagrożenia, mechanizmem kierującym zwierzę DO obiektu przywiązania. W przypadku psów jej fizjologiczną (niepatologiczną) formą jest podążanie za matką i rodzeństwem oraz we wczesnym wieku szczenięcym- za człowiekiem. Z wiekiem jednak stopniowo powinna słabnąć, zaś rolą opiekują jest stopniowe przyzwyczajanie psa do pozostawania samemu w różnych okolicznościach.

Frustracja ujawnia się w momencie braku możliwości otrzymania nagrody. Powoduje ją brak możliwości zaspokojenia potrzeby czy zdobycia nagrody. Jest elementem motywacyjnym i jest związana z systemem emocjonalnym poszukiwania (SEEKING) i gniewu (RAGE) (Siegel, 2005). Frustracja jest reakcją emocjonalna pojawiającą się gdy występują jakieś ograniczenia – zarówno fizyczne (zamknięcie, uścisk drapieżnika) jak i mentalne (niemożliwość zaspokojenia głodu czy innych potrzeb, znalezienia partnera, poradzenia sobie z jakimś zadaniem itp. W przypadku psów często spowodowana jest niezabezpieczeniem potrzeb oraz brakiem treningu separacyjnego, a także nudą podczas nieobecności opiekuna. Nienauczone odpoczywania w samotności zwierzę irytuje się brakiem opiekuna, brakiem zajęcia i wskutek tych emocji potrafi np. niszczyć przedmioty. Charakterystyczne dla tej grupy problemów jest to, że pies podczas nieobecności opiekuna co jakiś czas spokojnie odpoczywa, głównie po wyładowaniu się na jakimś obiekcie.

*(Proncipal Component -PC)

Ciekawy podział zaproponowali badacze z University of Lincoln (Luciana i wsp. 2020), który opiera się na analizie konkretnych zachowań prezentowanych przez psy po wyjściu opiekunów. Zostały one podzielone na 7 grup:

• PC1 - Exit frustration – frustracja związana z wyjściem
• PC2 - Social panic – panika społeczna (separacyjna)
• PC3 - Elimination – defekacja/urynacja
• PC4 - Redirected frustration – przekierowana frustracja
• PC5 - Reactive communication – reaktywna komunikacja (ekscytacja, szczekanie)
• PC6 - Immediate frustration – natychmiastowa frustracja (warczenie, gryzienie, szczekanie)
• PC7 - Noise sensitivity – wrażliwość na dźwięki

Również w tym podziale wyraźnie wyodrębniono panikę w duchu terminologii przedstawionej przez Pankseppa. Warto też zwrócić uwagę na grupę 7 – wrażliwość na dźwięki. Okazało się bowiem, że zaburzenia separacyjne często skorelowane są z wrażliwością na dźwięki. To też może m.in. nakładać się z zaproponowanym wcześniej problemem na tle lęku. Warto więc w wywiadzie, mimo iż zgłaszane są problemy separacyjne, zadać pytania odnośnie fobii dźwiękowych. Co ciekawe, leki, które są zarejestrowane jako wspomagające terapię fobii dźwiękowych, jak żel z deksmedetomidyną, przynoszą spektakularne efekty! Na rynku pojawił się także nowy, bardzo obiecujący lek z tasypimidyną, który we wskazaniach ma krótkotrwałe łagodzenie niepokoju sytuacyjnego i lęku u psów wywołanych hałasem lub wyjazdem właściciela i wyjątkowo sprawdza się w terapii zaburzeń separacyjnych.

Inny podział problemów separacyjnych został zaproponowany przez Appleby i współpracowników i wyodrębnia on 3 grupy:

A: Psy mogą wykazywać pierwsze objawy w okresie szczenięcym i wykazywać nadmierne przywiązanie do jednej osoby, podążając za nią i prosząc o uwagę oraz interakcję fizyczną.

B: Psy wykazują objawy wywołane zmianą harmonogramu życia lub stylu życia lub starzeniem się i często wykazują niepokój tylko wtedy, gdy zostaną całkowicie same.

C: Psy wykazują objawy kliniczne po traumatycznym doświadczeniu i nie wykazują hiperprzywiązania.

Tu również można zauważyć analogię do pozostałych podziałów.

Najświeższe badania (Lenkei i wsp. 2021) sugerują afektywny podział na 3 kategorie problemów separacyjnych: o podłożu lękowym, oparty na systemie paniki oraz związany z frustracją. Jest to najbardziej uniwersalny podział, który trafnie wskazuje dalszą diagnostykę i ułatwia opracowanie programu terapeutyczno-treningowego. W celu określania z którą z tych 3 kategorii mamy do czynienia, warto nagrać zachowanie psa pod nieobecność opiekuna i przeprowadzić funkcjonalną analizę zachowania i obiektywną ocenę emocji na podstawie zaprezentowanych sygnałów.

1. Appleby D, Pluijmakers J. Separation anxiety in dogs: the function of homeostasis in its development and treatment. Vet Clin North Am Small Anim Pract 2003;33:321-344.
2. Bradshaw JW, McPherson JA, Casey RA, Larter S. Aetiology of separation-related behaviour in domestic dogs. Vet Rec 2002;151(2):43-46
3. de Assis Luciana S., et.al. Developing Diagnostic Frameworks in Veterinary Behavioral Medicine: Disambiguating Separation Related Problems in Dogs, Front. Vet. Sci., 2020
4. Panksepp Primary-process separation-distress (PANIC/GRIEF) and reward eagerness (SEEKING) processes in the ancestral genesis of depressive affect. Mechanisms of social connection: From brain to group., 2014.
5. Rita Lenkei, Tamás Faragó, Viktória Bakos & Péter Pongrácz; Separation-related behavior of dogs shows association with their reactions to everyday situations that may elicit frustration or fear. Scientific Reports volume 11, (2021)
6. Siegel A. The Neurobiology of Aggression and Rage. Boca Raton, FL; CRC Press; 2005.
7. www.orionpharmaanimalhealth.com/pl/nasze-produkty/opah-products/sileo/
8. www.orionpharmaanimalhealth.com/pl/nasze-produkty/opah-products/tessie/